İçeriği ve Strüktürü :

Eserin ana kurgusu erdemli bir kentin nasıl kurulabileceği üzerinedir. 

Eserin varlık felsefesini ele aldığı ilk 27 fasıl, Tanrının ispata gerek olmayacak derecede birliği ve varlığının kabulü ile başlar. İlk fasıllarda Tanrının sıfatlarına yer verilir; ilk varlık, ilk sebep, bir ve ezeli, âlim, hâkim, hak, hay. Tüm kavramların gerçek anlamı tanrı’da bulunur ve O bilfiil akıldır. İnsanlar eğer, maddeden soyutlanıp bilfiil akıl haline gelirlerse O’nu daha iyi anlayacaklardır.

Varlıkları, ay üstü ve ay altı varlıklar olarak ikiye ayırır. Ay üstü varlıklar mükemmel bir düzen içinde bozulmadan var olan metafizik varlıklar iken ay altı varlıklar maddede vücut bulduğundan mükemmellikten uzaktır. Bu noktadan sonra ay altı varlıklardan olan insanların varlığı ve yaşamı hakkında görüşlerini anlatan Farabi, ay altı dünyada da ay üstü dünyada olduğu gibi mükemmel düzenin nasıl kurulabileceğini tartışır ve siyaset felsefesine giriş yapar.

Eser, 28. Fasıldan itibaren Farabi’nin siyaset felsefesi üzerinden dünya üzerinde yaşamak için “gerekli gördüğü” şehir kavramının tanımlarına geçer. Önceden belirtildiği üzere eserin bölümleri farklı tenkitli metinlerde farklı sayılarda olsa da, siyaset felsefesine giriş öncesinde varlık felsefesine çok daha uzun yer verilmesi, Farabi’nin bireylerde oluşan toplumlarda ve bu toplumların dünya üzerindeki yaşamlarının kurgusunda tek varlık olarak Tanrı ve onun suretlerinden olan insan varlığının özü fikrinin hâkim olduğu sonucu çıkarılabilir.

28. fasıldan sonra ele alınan kentleri de içerik anlamında iki bölüme ayırmak mümkündür. Bunlar fazıl (erdemli, ideal) kentler ve cahil kentlerdir. Farabi’nin, temel felsefesi mutluluk üzerinedir, Farabi’ye göre her varlık mutlu olmak ister. El Medinet-ul Fazıla eserinde ise faziletli ve mutlu bir kentin ütopyası kurgulanmıştır. Burada kent, mekânsal bir olgu olmaktan ziyade sosyal bir bütünlük olarak tanımlanır. Toplumsal olan bu bütünlük, tıpkı insan bedeni gibi organlardan oluşur ve organlarımız gibi sosyal işleyiş de hiyerarşik bir bütün oluşturmalı ve birimin başında erdemli bir yönetici bulunmalıdır. Bu bakımdan Farabi’nin erdemli yönetici tasvirinin, Platon’un mağara alegorisinde her şeyi dışarıdan izleyen ve bu nedenle toplumları yönlendirecek olan filozof tasviri ile benzerlik gösterdiği düşünülebilir.

Faziletli kentin tanımı tek iken karşıtı olarak kullandığı cahil kentler ise birden çok sıfat ve alt başlıkla tanımlanmaktadır. Farabi’ye göre cahil kentler, şu kentlerin biri ya da birkaçını bünyesinde barındıran kentlerdir;

Zaruri kentler; yiyecek, içecek giyecek gibi zaruri ihtiyaçları miktarla tanımlayıp, sahip olmak için halkın birbirine yardımcı oluğu kentlerdir.

Değiştirici sarraf kentler; toplanan servetin başka uğurlarda kullanılarak arttırılması için çalışırlar.

Bayağılık ve bedbahtlık (sisset ve şikvet) kentleri; hayatın maddi zevklerine düşkün olup bu uğurda eğlenceyi her şeyden üstün tutarlar.

Tagallüp kentler; tüm zevklerini zafer üzerine kurup başka kentleri ezmeye çalışırlar.

Cimaî (Sapkın) kentler; tüm hayatları zevk almak üzerine yaşarlar.

Cahil kentlerin yöneticisi faziletli kentin yöneticisinden farklıdır. Bu nedenle halkı da düşünmeyen, sorgulamayan, öğretilene inanmayan, sıhhat, saygı, kibir, şehvet, servet gibi “dünyevi” hazları saadet sayarlar. Cahil kentler için adalet, kendi kentinin bekası için başka kentleri ezmektir. Tek olan doğruya yönelmedikleri için adaletin de tek bir tanımı yoktur. Her kent kendi saadetinin çıkarı doğrultusunda kendi adaletini tanımlar.

Yorum :

Eserin çalışma kapsamında değerlendirilmesinin nedeni, bir İslam düşünürü olan Farabi’nin varlık ve siyaset felsefesi analizlerinin bir ütopya çerçevesinde tanımlanmasının İslam epistemolojisi alanında yeni bir bilgi türü ve/ve ya yöntemi oluşturduğunun düşünülmesidir.  Ayrıca mimari başlığı altında ele almamızın nedeni, bir kent ütopyası içermesidir; ancak bu ütopya mekansal olmaktan çok toplumsal ilişkileri tarifler.

Yeniden Üretimleri :

1.   . Çeviri metin (Almanca): Friedrich Dieterichi, Der Musterstaat von Alfarabi, Brill, 1900.

. Çeviri metin (Fransızca): Yûsuf Kerem, R. P. Jaussen, J. Chlala, ldées des habitans de la cité  vertueuse, Kahire, 1949.

. Çeviri metin (Fransızca):  Albert Nasri Nadir, Al-Fârâbî: Les ldees des habitans de la cite Vertueuse: Texte établi et presenté par A. N., Beirut, 1959.

. Çeviri metin (İngilizce):  Richard Walzer, Al-Farabi on the Perfect State, Clarendon, 1985.

. Çalışmaya esas çeviri metin (Türkçe): Nafiz Danışman, Maarif Masımevi, 1956. (El Medinetü’l Fazıla)

. Çeviri metin (Türkçe):  Prof. Dr. Ahmet Arslan, Divan Kitap, 2013. (İdeal Devlet).

. Çeviri metin (Türkçe):  Seyfi Say, Kurtuba Kitap, 2012. (Üstün Ülke).

Notlar: Eserin var olan 3 farklı nüshasına göre yeni bir tenkitli metin oluşturan Albert Nasri Nadir başlıkları 37 fasıl halinde belirlerken, eserin son ilmi neşrini yapıp İngilizceye çeviren R. Walzer ise eseri 6 fasıl ve 19 bab olarak bölümlemiştir (TDV İslam Ansiklopedisi, 2016). Çalışma kapsamında incelenen Türkçe metinde de Albert Nasri Nadir’in 37 fasıllık tenkitli metnine sadık kalındığı görülmektedir. Ancak çeşitli nüshaları ve tenkitli metinleri olan bu eserin belirlenen bölüm başlıklarının eserin orijinal haline uygunluğu şüphesiz ki tartışmalıdır.

Anahtar Kelimeler :

El Medinetu'l Fazıla, Faziletli Kent, Kent, Ay Üstü Varlıklar, Ay Altı Varlıklar, Farabi, Ütopya