Mimari Metinler

15. yy

Tarih-i Ayasofya

1479
884
İbn Müneccim-Yusuf b. Musa Balıkesirli
Yazar(lar) :

İbn Müneccim-Yusuf b. Musa Balıkesirli

Miladi Tarih :

1479

Hicri Tarih :

884

Yüzyılı :

15. yy

Coğrafyası :

İstanbul

Arşiv - Kütüphane :

Üzerinde çalıştığımız metin: Süleymaniye, Yazma Bağışlar (2057-002), Tarih-i Ayasofya.
El yazması kopyası: İ.Ü. Nadir Eserler Koleksiyonu ( ), Terceme-i tarih-i bina-i Ayasofya.

Genel Fiziki Yapısı :

Süleymaniye, Yazma Bağışlar kopyası: 128-131 yk., 17 st., 213x133, 150x71mm. Kağıt üzerine, nesih, Türkçe.

Üslup Özellikleri :

Kısa bir metindir.  Kısalığı nedeniyle, Ayasofya'nın yapımı ile ilgili kimi detaylara yer verilmemiş, özet şeklinde sunulmuştur.  Düz yazıdır.  Çeşitli efsane ve törensel bilgiler de içerir; örneğin:

"Kiremitleri  onikişer  onikişer yanyana  koydular. Aralarına da  eski  peygamber ve  velilerin  kemiklerinden    koydular. Kubbelerin  sağlam  durması  için  o  kemiklerden manevi yardım  umdular."; " Mihrap  karşısına  açılan  büyük  kapı Nuh Peygamberin-selam  ona-   gemisinin  tahtasındandı ve altınla  kaplanmıştı."; ya da, "Ayasofya  tamamlandığı  gün  Üstünyanunun emriyle, bitime  şükür  olmak üzere altı  bin  koyun,üç yüz sığır,altı yüz  kara  geyik, dağ sığırı  ve  sığın  ile  üç bin  kaz, bin horoz, üçbin  tavuk kurban   edildi. Fakirlere sadaka  olarak otuz bin  müd miktarında   buğday dağıtıldı." gibi.

Etkiler / Etkilenmeler :

Fatih döneminde Ayasofya üzerine aynı şekilde Rumca'dan tercüme çok sayıda risale kaleme alınmıştır.  Bu açıdan benzerlikleri kaçınılmaz olmakla birlikte, kimi daha uzun ve detaylı, kimi kısa olarak yazılmış ve farklı konulara ağırlık verilmiştir.

İçeriği ve Strüktürü :

Ayasofya'nın yapım hikayesini anlatan bir dizi metinden birisidir.  Şemseddin Karamani'nin metninden sonra, Fatih dönemi ikinci en erken tarihli mimari metinlerdendir.  Rumca'dan çeviridir.  Şöyle başlar:

"Bir gün  Rumların tarihini anlatan   kitaba göz  atarken  Ayasofya binasının  yapım masraflarını ve tarihini gördüm.Bu şaşılası  bilgileri  hayırlı bir  dua almaya vesile  olsun diye  Rum dilinden Türkçeye  tercüme  ettim. Tercüme tarihi, Allahın rahmet ve  bağışına  kavuşmuş olan Gazi  Sultan Mehmet’in  tahta  geçtiği  ve İstanbulun  fetih yılı olan , hicretin  884.yılının mübarek Şaban ayının başı  idi.  Şunu  bil ki  Ayasofyanın  malzemesi  yedi  buçuk yılda  hazırlandı. Ondan  sonra  on bin  yüz kişi her gün kalp huzuruyla kesintisiz  tam sekiz yıl on  ay   çalıştı. Bütün  bina on altı yıl  dört  ay  içinde Aralık ayının  on ikinci  günü  tamamlandı. Ayasofyanın  asıl masrafı   Üstüyanus’un hazine sorumlusu  tarafından  karşılandı. Her yerden  beğlerin  gönderdikleri  hediyeler ve   kandiller, altın  şamdanlar, pahalı ve süslü  tütsü kapları ve taşlarla bezeli mumlardan başka sadece binanın kendisi için otuz altı  bin ikiyüz  kentar  altın  harcanmıştı ki  her kentar bir varil  filori (altın) demektir. Sayı olarak  yüz bin  Dakyanus altınıdır. Ayasofyayı  yaptıran padişahın  adı  Üstünyanu’dur ve Kostantinin çocuklarındandır."
Daha sonra, dünyanın çeşitli yerlerinden getirilen malzemeler, kubbe ağır olmasın diye en hafif tuğlayı üretebilecekleri toprağın tespiti (Rodos), binanın tamamlanması, getirilen hediyeler, kesilen kurbanlar, yapılan bağışlar, anlatılır.  Sonunda 93 kişinin bu şehre hükmettiği, daha sonra ise Sultan Mehmed'in iktidara geçişi, ve onu izleyen sultanlardan beşinin adını sayar; bu da metnin daha geç dönemde kopyalandığını gösterir.

Yeniden Üretimleri :

  • Prof.Dr. Cihan Okuyucu tarafından transkripsiyon ve çeviri araştırmamız kapsamında yapılmıştır.  Üzerinde çalıştığımız metin: Süleymaniye, Yazma Bağışlar (2057-002), Tarih-i Ayasofya.

Hakkında :

Ayasofya risalelerinin çeşitli yayınlarda bahsi geçmektedir:

- AKGÜNDÜZ, A.,  ÖZTÜRK, S.,  BAŞ, Y., 2006. Kiliseden Müzeye Ayasofya Camii, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.

- AKGÜNDÜZ, A.,  ÖZTÜRK, S.,  BAŞ, Y., 2005. Üç Devirde Bir Mabed Ayasofya, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.

- ASLAN, F. 2009. Ayasofya Efsaneleri, Doktora tezi, İstanbul: İ.Ü., S.B.E., Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı.

- YERASİMOS, S. 1993. Türk Metinlerinde Kostantiniye ve Ayasofya Efsaneleri, (Çev. TEKELİ, Ş.), İstanbul: iletişim Yayınları.




Anahtar Kelimeler :

Ayasofya, Musa Balıkesirli, mimari, Üstünyanus, Ağnadyus